Podsumowano polski udział w Europejskim Obserwatorium Południowym

Konferencja podsumowująca polskie zaangażowanie w Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) odbyła się w czwartek w Warszawie. 

W tym roku Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) obchodzi 60-lecie. To organizacja zrzeszająca kilkanaście krajów, posiadająca wielkie obserwatoria astronomiczne na pustyni Atakama w Chile. Z okazji 60. rocznicy ESO organizuje w krajach członkowskich konferencje z serii ESO Day, podsumowujące zaangażowanie danego kraju w działania ESO. Podczas konferencji, która odbyła się 24 listopada w Warszawie, zaprezentowano polski udział w ESO i plany na najbliższe lata. Polska jest członkiem ESO od 2015 roku.

Konferencję zorganizowały Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz Centrum Astronomiczne im Mikołaja Kopernika PAN. ESO reprezentował prof. Xavier Barcons, Dyrektor Generalny, a także dr Suzanne Ramsay, Instrumentation Project Manager w projekcie budowy Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu (ELT). Po stronie polskiej byli przedstawiciele naszego kraju w Radzie ESO (prof. Marek J. Sarna oraz dr Dariusz Drewniak), a także Mateusz Gaczyński z Ministerstwa Edukacji i Nauki, Bogusław Wontor – poseł na Sejm (zastępca przewodniczącego Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz przewodniczący Parlamentarnej Grupy ds. Przestrzeni Kosmicznej) oraz kilkudziesięciu naukowców zaangażowanych w badania naukowe prowadzone teleskopami ESO.

Zaprezentowano przykłady dotychczas przeprowadzonych polskich badań z użyciem aparatury ESO, np. wykorzystujących sieć radioteleskopów ALMA czy obserwacje interferometrem optycznym VLBI. Omówiono też przyszłe projekty, jak np. budowa przez Polskę w ramach projektu Araucaria kilku teleskopów w Chile na terenach ESO w pobliżu Cerro Armazones, czy zaangażowanie w budowę spektrografu CUBES dla teleskopu VLT. Młodzi naukowcy zaprezentowali natomiast doświadczenia praktyczne ze staży w ESO.

Konferencja była także okazją do prezentacji zbiorczych statystyk. Polscy astronomowie złożyli do tej pory 227 aplikacji o czas obserwacyjnych na teleskopach ESO, w projektach, w których kierownikiem był astronom z naszego kraju. Dodatkowo były też 302 wnioski obserwacyjne z polskimi astronomami jako członkami międzynarodowych zespołów badawczych. Łącznie wnioskowano o 6386,5 godzin czasu obserwacyjnego, a otrzymano 1428,8 godzin (dane dla projektów z kierownikiem naukowym z Polski).

Według danych za rok 2021, ukazały się 102 publikacje naukowe oparte o dane z ESO, w których autorami lub współautorami byli Polacy, w tym w 22 przypadkach byli to pierwsi autorzy pracy. W ciągu ostatnich 10 lat około 5,9 proc. publikacji naukowych korzystających z danych ESO miało polskich współautorów.

Flagowym projektem przyszłości realizowanym obecnie przez ESO jest budowa Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu (ELT). Ze średnicą zwierciadła ponad 39 metrów będzie to największy teleskop optyczny świata. Nasz kraj jest zaangażowany w budowę tego teleskopu przyszłości finansowo, ponosząc część kosztów budowy. Ale polski wkład to nie tylko finanse. Nasze instytuty naukowe zaangażowane są w konsorcjum budujące spektrograf wysokiej rozdzielczości ANDES dla Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu. Z kolei kontrakty przemysłowe przy budowie ELT, realizowane przez podmioty z naszego kraju, obejmują komputery typu mainframe i serwery (we współpracy z Dell GmbH), podwykonawstwo związane z budową kopuły dla ELT (ACe Consortium), a także oprogramowanie (ITTI Sp. z o.o.)

W roku 2022 polski wkład finansowy w ESO wyniósł 6,373 mln euro. Nasze płatności stanowią 3,19 proc. budżetu ESO.

Podano także statystyki dotyczące uzyskiwanych przez polskie firmy kontraktów od ESO. Od momentu przystąpienia Polski do ESO (2015 rok) kontrakty na zlecenie tej organizacji realizowało 28 naszych firm i instytutów, na łączną kwotę ponad 16,8 mln euro. (PAP)